کتاب رنجنامه

مقوله رنج از مهمترین موضوعاتی است که در ادیان الهی و مکاتب بشری مورد بحث وگفتگو بوده است. بسیاری از ادیان اصل تاسیس و بنیاد تعالیم خود را رهایی از رنج دانستهاند. با این حال به دلیل تفاوت منظری که با یکدیگر دارند تحلیل های متفاوتی از مقوله رنج و راهکار رهایی از آن ارائه دادهاند

پیروان ادیان الهی، دین را مجموعه تعالیم نازل شده از سوی خداوند می دانند که با هدف راهنمائی انسانها به راه نجات ورستگاری توسط واسطگانی به مردم عرضه شده است

نگاه مختصری به جغرافیا و تاریخ جهان نشان میدهد که نمی توان گوشه ای از جغرافیای انسانی را یافت که در تمام طول تاریخ نشانی از دین، دین داری و یا معنویت در آن نبوده است. این نکته اهمیت مقوله دین در بررسی های تمام شاخه های علوم انسانی را تاکید می کند.

اصطلاح «دین» در میان دین شناسانومحققان،معانی متعددی به خود دیده است.[1] دلیل تعدد تعاریف اولاً از آن جهت است که زاویه نگاه محققان و نوع نگاهی که به این مقوله دارند متفاوت است. برخی با نگاه جامعه شناسانه و عده ای با نگاه روانشناسانه، دسته ای از منظر اخلاق و گروهی با نگاه فلسفی برخی پدیدار شناسانه و برخی ساختارشناسانه در پی فهم دین بوده اند. دلیل دیگر تنوع تعاریف، رنگارنگی نمودهای دین و دین داری در جوامع مختلف و اشکال متنوع جهان بینی، باورها،خلقیات و اعمال و مراسم آنها در طول تاریخ و عرض جغرافیاست.

پیروان ادیان الهی، دین را مجموعه تعالیم نازل شده از سوی خداوند می دانند که با هدف راهنمائی انسانها به راه نجات ورستگاری توسط واسطگانی به مردم عرضه شده است. مطابق با این تعریف وتعاریف مشابه، مکاتبی مثل بودیسم که باور به خدا ندارند، یا همچون آئین سیک(بنا به یکی از قرائتهای پیروان سیک) ادعای ارسال تعالیم از سوی خداوند ندارند و یا همچون بهائیان چنین ادعایی دارند اما از سوی دیگران پذیرفته نشده است از تعریف دین خارج خواهند بود.در مقابل، برخی دیگر از دین پژوهان،در تعاریف خود از دینبرالهی و آسمانی بودن تعالیم آن تاکیدی ندارند و جنبههای دیگر دین (نظیر آثار اجتماعی، آثار روانی و…) را در شناخت آن موثر دانسته اند. براین اساس مکاتبی نظیر بودیسم، آئین سیک و بهائیت نیز به عنوان دین شناخته می شوند هرچند در مورد الهی و غیر الهی بودن یا برحق و نابرحق بودن آنها باید تامل داشت.

در نوشتار حاضر (کتاب رنجنامه) به دنبال فهم دیدگاهکیش ها و آئینهای مختلف در باره رنج بشر هستیم لذا تعریفیکه به عنوان معیار انتخاب و فصل بندی مطالب انتخاب کرده شد اینگونه است.

« دین مجموعه باورها، اعمال، مراسم، احساسات و خُلقیاتی است کهحول یکواقعیتمتعالی، متشخص یاغیرمتشخصکه به زندگیمعناوهدفنهائیمیدهد سامان یافته باشد»

با این تعریف، تعداد مصادیق دین بسیار زیاد خواهد شد. آئین های مختلفی از جمله شینتو و تائو در خاور دور و سنتهای دینی در شبه قاره هند نظیر: آئین برهمنی، بودایی، جاین، سیک، تانترا گرفته تا آئین های برخاسته از ایران مثل زروانی، زرتشت (مزدیسنا)، مزدک، مانی، بابیت و بهائیت تا ادیان حوزه بین النهرین از جمله مندائی، یهود، مسیحیت، اسلام، و آئینهای بومی آفریقا و اقیانوسیه مشمول این تعریف میتوانند باشند.لکن در تحقیق حاضر بررسی دیدگاه همه ادیان مذکور مدنظر نیست و از بین آنها به هشت دین مشهور جهان یعنی : هندوئیزم، جاینزیم،بودیزم، سیکیزم، زرتشت، یهود، مسیحیت و اسلام بسنده خواهد شد.

کتاب حاضر در 9 فصل تنظیم شده است:

در فصل اول که به بیان کلیات اختصاص داده شده است ابتدا مرهوم رنج از نگاه واژه شناسان، روانشناسان و پزشکان مورد بررسی قرار میگیرد. در ادامه در مورد تقسیم بندی رنج به رنجهای فردی، اجتماعی و متافیزیکی و نیز رابطه مفهومی «درد» و «رنج» و رابطه مفهومی «رنج» با «شر» و اقسام سه گانه آن توضیحاتی ارائه می شود. در انتهای این فصل دیدگاه های مهم مکاتب مختلف اعم از دینی و سکولار در مورد مقوله رنج و پیش فرضهای آن به صورت مختصر ارائه می شود.

فصول دوم تا نهم کتاب به بیان معرفی ادیان مذکور ، نظام اعتقادی آنها، دیدگاه آنها نسبت به مقوله رنج و تحلیلی که برای وقوع آن در زندگی بشر ارائه نموده اند و همچنین به راهکارهایی که هریک از ادیان دراین باره مطرح کرده اند اختصاص یافته است.

رنجنامه، برای هرچه بیشتر علمی بودن مطالب خود بر تحقیقات بسیاری از دانشمندان دین پژوه تکیه دارد. فهرست 70 گانه منابع فارسی، عربی وانگلیسی که در آخر کتاب آمده است، همچنین سابقه مولف کتاب در تدریس دروس دین پژوهانه و نگارش مقالات متعدد در زمینه شناخت ادیان، موید علمی و حرفه ای بودن کتاب است.

[1]– خسرو پناه، گستره شریعت، ص 28